Ticari faaliyetler sırasında çeşitli ödeme yöntemlerinden yararlanılabilir. Ticari faaliyetlerde borç alacak ilişkisinde bono olarak bilinen ve senet olarak da tanımı yapılan kıymetli evraklar ödeme kanalı olarak kullanılacağı zaman Türk Ticaret Kanunu uyarınca şekil şartına uygun olarak düzenlenmiş olması koşulu aranır.
Borç ilişkisinde kullanılan kıymetli evraklar arasında yer alan senetlerin üzerinde yazan vade tarihi ödemenin yapılacağı tarihtir. Hukuki açıdan geçerlilik şartlarını yerine getirmesi halinde senedin doğru şekilde düzenlenmesi ile tahsilatı mümkün olur.
Senet adı verilen kıymetli evraklar bazı unsurları taşımak zorundadır. Aksi durumda hukuki açıdan bir değer taşımayacağından üzerinde işlem yapılması da mümkün olmaz. Ödenmeyen senetler söz konusu olduğunda senedin barındırması gerek zorunlu unsurların dikkate alınması gerekir.
Yargıtay 13. Hukuk Dairesinin ödenmemiş senetlere dair vermiş olduğu 13.10.2015 tarihli kararı şu şekildedir:
Taraflar arasındaki alacak davasının yapılan yargılaması sonunda ilamda yazılı nedenlerden dolayı davanın reddine yönelik olarak verilen hükmün süresi içinde davacı avukatınca temyiz edilmesi üzerine dosya incelendi gereği konuşulup düşünüldü.
KARAR
Davacı,.. Ağır Ceza Mahkemesinin 2010/113 Esas sayılı dosyasındaki müdahillik sıfatından vageçmesi ve manevi zararının tazmin amacıyla davalı tarafça 500,00TL’lik 17 adet senet tanzim edilerek 8.500,00TL’ye anlaştıklarını, bir kısım senet borcunun ödendiğini, ödenmeyen 5 adet senedin tahsili amacıyla başlatılan… İcra Müdürlüğünün 2012/5721 Esasa sayılı icra takibine davalı borçlunun haksız yere itiraz ettiğini, belirterek davalının icra takibine vaki itirazının ipataline ve %20 icra inkar tazminatının davalıdan tahsiline karar verilmesini istemiştir.
Davalı, davanın reddini dilemiştir.
Mahkemece, davanın reddine karar verilmiş; hüküm, davacı tarafından temyiz edilmiştir.
1-Dosyadaki yazılara, kararın dayandığı delillerle yasaya uygun gerektirici nedenlere ve özellikle delillerin takdirinde bir isabetsizlik bulunmamasına göre davacının aşağıdaki bendin dışında kalan sair temyiz itirazlarının reddi gerekir.
2-Davacı davalı tarafından tanzim edilen ve bedelleri ödenmeyen 5 adet senedin tahsili amacıyla başlatılan icra takibine davalının itiraz ettiğini ileri sürerek eldeki davayı açmıştır. Davalı, senetlerin bir kısmında imzasının bulunmadığını, borcun 2.000,00Tl lik kısmını senetle ödediğini belirterek davanın reddini istemiştir. Mahkemece, senetlerin bono vasfını taşımadığı gerekçesi ile davanın reddine karar verilmiştir. Davacının davaya konu ettiği bonolara ilişkin olarak davalı savunmasında 2.000,00TL yi 05.01.2013 tarihli senetle ödediğini, davacının borca dayanak gösterdiği bonoların senet vasfını taşımadığını, bu nedele geçersiz olduğunu bildirmiştir. Davalının senet borcunu ödediğini belirtmesi ile ispat yükü davalıya geçmiştir, borçlu ise ödemeyi ispat edemediğinden 01.08.2013, 01.09.2013, 01.10.2013 ve 01.11.2013 tarihli 4 adet senet yönünden davanın kabul edilmesi gerekirken, yanlış değerlendirme ve yazılı gerekçe ile davanın reddine karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir.
SONUÇ: Yukarıda 1 nolu bentte açıklanan nedenlerle davacının sair temyiz itirazlarının reddine, 2 nolu bentte açıklanan nedenlerle hükmün temyiz eden davacı yararına BOZULMASINA, peşin alınan harcın istek halinde iadesine, 13.10.2015 gününde oybirliğiyle karar verildi.
Senet Nedir?
Ticari hayatın önemli bir ödeme aracı olan senetler hizmet ya da ürün satın almak üzere kullanılabilen kıymetli evrak statüsünde yer alan belgelerdir. Senet ile ürün ya da satın alınan hizmetin bedeli belirli aralıklarla ödeneceğine dair bir taahhüt verilir.
Türk Ticaret Kanunu kapsamında düzenlenebilen senetler; çek, senet ve poliçe olarak sınıflandırılır. Senetler elden tahsil edilebileceği gibi banka yolu ile de tahsilat işlemi yapılabilir. Banka yolu ile tahsilat işlemi sırasında borçlunun borcunu gününde ödememesi halinde vade tarihi itibarı ile 2 iş günü içinde ödemenin yapılması için noter kanalıyla ihtarname çekilebilir.
Senet, bono olarak adlandırılan ve belirli bir ödeme miktarını taahhüt eden borç ikrarını içeren resmi bir evraktır. Senedin hukuki değer taşıyabilmesi için Türk Ticaret Kanunu madde 776’da belirtilen koşulları taşıması gerekir.
Senette Yer Alması Gereken Şartlar
Bononun adi bir senet olarak kabul edilmemesi için kanunda yer alan şekil şartlarına uygun olarak hazırlanması zorunludur. TTK 776. Madde uyarınca senet aşağıdaki özellikleri taşımalıdır:
- Bono ya da emre yazılı senet ibaresi belgede yer almalıdır.
- Belgede kayıtsız şartsız bir bedel ödeme vaadi olmalıdır,
- Vade tarihi belgeye eklenmelidir,
- Ödeme yeri senette yer almalıdır,
- Lehtar kimse açık ve net olarak belirtilmelidir,
- Düzenleme tarihinin yanı sıra yeri de belgede belirtilmesi gerekenlerden biridir,
- Düzenleyen tarafından imzalanmış olmalıdır.
Senet Alırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Senet alırken birtakım şartların sağlanıp sağlanmadığına bakılması gerekir. Yukarıda bahsi geçen şartlardan herhangi biri senette yer almadığında senedin geçerliliği ortadan kalkacağından bu hususlara ayrıca dikkat edilmesi gerekir.
Senedin adi senede dönüşmesi hamili zarara uğratacağından kanunda belirtilen şartların sağlanması gerekir. Senetle ilgili olarak bilinmesi gereken konulardan biri de ciro silsilesidir. Ciro silsilesinin sağlam olarak yapılmaması veya noksan yapılması durumunda senetteki hakkın senedi ciro eden kişiye geçmesi mümkün olmayacağından senedin tahsilatı sırasında bu durum bir problem olarak ortaya çıkar.
Ödenmeyen Senet İçin Protesto Çekilmesi
Senet düzenlendikten sonra vade tarihi geldiğinde ödenmesi gerekir. Vade tarihi gelen bir senedin ödenmemesi durumunda noterden çekilecek bir ihtarname ile senedin ödenmediği belgelenir.
Noterden gönderilecek ödeme protestosu senedin vade tarihinden sonraki 2 iş günü içinde olmalıdır. Bu belgenin gönderilme amacı senedin vadesi gelmesine rağmen ödenmemesi olurken borçluya borcunu ödemesi için alacaklı tarafından noter kanalı ile tebliğ edilir.
Ödeme protestosunda senedin vadesi geldiği halde ödenmediği ve ödeme yapılmayan her gün için faiz işletileceği belirtilir. Ödeme protestosu gönderilmeyen senetlere faiz işletilememektedir. Alacaklının borçludan borcunu ödemesi yönünde almış olduğu senetler ödenmemesi halinde bankaya teslim edilmekte ve ödeme protestosu gibi işlemler banka tarafından takip edilmektedir.
Ödenmeyen Senede İcra Takibi
Senedin vade tarihi geldiği halde ödenmemesi durumunda icra takibi yolu tercih edilebilir. İcra takibi başlatılacağı zaman aşağıdaki ilgili birimler aracılığı ile bu işlem yapılabilir:
- Yetki kuralı belirlenmeyen senetlerde borçlu kişinin ikametgâh adresindeki icra müdürlüğünde,
- Senette belirtilen ödeme yerindeki icra müdürlüğünde,
- Ödeme yeri belli olmayan senetlerde düzenleme yerindeki icra müdürlüğünde.
İcra müdürlüğü borçluya borcunu ödemesi yönünde ödeme emrini tebliğ ettikten sonra 10 günlük süre içinde borçlunun İcra Mahkemesi’ne başvurmak sureti ile senede yönelik itirazı varsa dava açabilir.
Borçlunun yapmış olduğu itirazın icra takibini durdurma gücü olmaz. 10 günlük sürenin geçmesi halinde alacaklı icra takibini ve haciz işlemlerini başlatabilir. İcra takibi başlatıldığında borçlunun taşınır veya taşınmaz mallarına haciz konur.
Ödenmeyen Senette İhtiyati Haciz Kararı
İhtiyati haciz kararı geçici bir hukuki yol olarak karşımıza çıkar. Para ile ilgili borçlarda yetkili ve görevli mahkeme kanalı ile alınabilen ihtiyati haciz kararı geçici bir el koyma işlemidir. Bu karar alındığında alacaklı borçlunun mal kaçırmasını engellemiş olur.
Mahkemeden bu yönde bir karar alınması halinde 10 günlük kesinleşme süresi beklenmeden takip kesinleşene değin borçluya ait mal varlığı değerlerinin haczi yoluna gidilir. Mahkeme bu kararı aldığı takdirde senet bedeline bağlı olarak %15- %20 civarında bir teminat bedeli ödenir.
Senet Geçerlilik Süresi
Senetler düzenlenirken belli bir vade tarihi esas alınır. Ödeme tarihi geçen senet üzerinden 3 yıl geçtikten sonra da senedin kıymetli evrak vasfını yitirmesi söz konusu olmaktadır. Senedin kıymetli evrak statüsünden çıkması durumunda da icra takibi yapılamayacağı gibi ihtiyati haciz kararı da uygulanamamaktadır.
Süre geçmiş olsa da senedin adi yazılı bir borç ikrarı olması nedeni ile ilamsız icra takibi yapılmak sureti ile para borcunun bulunduğu ispat edilmelidir.
Senet Ödenmediğinde Hapis Cezası Alınır mı?
Senedini ödemeyen borçluya hapis cezası uygulanmamaktadır. Haciz işlemleri başlatıldığında borçlunun icra dosyasına yönelik olarak icra taahhüdü vermesi halinde ve belirttiği tarihlerde borcunu ödemediğinde icra taahhüdü ihlal suçu sebebi ile ceza alabilmesi mümkün olur.
Alacaklının borçlunun borcunu icra taahhüdü vermesine rağmen ödememesi durumunda icra ceza mahkemesine şikâyet gerçekleştirme hakkı bulunmaktadır. Türk hukukunda bir edim taahhüt edilmesine rağmen yerine getirilmediği takdirde hapis cezası ile cezalandırılan bir fiil olarak kabul edilmez.
Kanunilik ilkesi gereğince de kanunda suç olarak belirtilmeyen bir fiil sebebi ile hiç kimseye hapis cezası verilememektedir. Bu sebeplere dayanılarak ödenmeyen senet sebebi ile borçluya hapis cezası uygulanamamaktadır. Bununla birlikte cebri icra yolu ile borçlunun malları haczedilebilir ve alacağın tahsilatı bu yolla gerçekleştirilebilir.
Sıkça Sorulan Sorular
Senet Nedir?
Halk tarafından senet tanımlaması yapılan bonolar belirli bir ödeme taahhüdü içeren borç ikrarıdır. Bono hazırlanırken şekil şartına uyulması gerekir. Aksi durumda senedin hukuki değeri olmaz. Türk Ticaret Kanunu madde 776 senedin nasıl hazırlanması gerektiğini açıklar.
Vadesi Geçen Senede Faiz Uygulanabilir mi?
Alacaklı borçludan borcunu vadesi geldiği takdirde talep edebileceği gibi faiz de alacağın bir parçası olarak kabul edildiğinden alacaklının faizi de talep etmesi mümkündür. TTK Kanunu uyarınca senetler için istenebilen faiz türü temerrüt faizidir.
Ödenmeyen Senedin Cezası Nedir?
Senedin ödenmemesi durumunda cebri icra yoluna başvurulur. Taahhüt edilen edimlerin yerine getirilmemesi hukukumuzda hapis cezası ile cezalandırılmamaktadır. Bunun yanı sıra kanunilik ilkesinden hareketle kanunlarda suç olarak kabul edilmeyen bir fiil sebebi ile hapis cezası kimseye verilemez. Ödenmeyen senet için de bu durum geçerlidir. Ödenmeyen senet için borçlunun malları haczedilerek alacak tahsili yapılabilir.