Ticari faaliyetlerde ödeme kanalı olarak para dışında kıymetli evraklar kullanılabilmektedir. Kıymetli evraklar arasında yer alan çek ödeme emri niteliğine sahiptir.
Kıymetli bir evrak olması ve ödeme emri niteliği taşıması sebebi ile çek ticari faaliyetler sırasında sıklıkla tercih edilen bir ödeme aracıdır. Kişi adına çek düzenlendiğinde çekle birlikte bankaya giden kişi bu çeki kendi adına tahsil edebilir.
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 5941 sayılı Çek Kanunu birçok düzenlemeyi kapsarken karşılıksız çek keşide edilmesi yönünde de de gerekli bilgilere buradan ulaşılabilir.
Karşılıksız Çek Ne Demek?
Çek, ödeme emri niteliğine sahip kıymetli bir evraktır ve ödeme aracı olarak ticari faaliyetlerde kullanılabilir. Ekonomik faaliyetlerde kullanılan diğer kıymetli evraklar gibi çek de tahsil edildiğinde para değeri taşır.
Çek bankadan tahsil edilir. Kişi adına düzenlenen bir çek bankaya gidilerek üzerinde yazan miktar kadar paraya çevrilebilir. Çekte yazan miktarın çeki düzenleyen kişinin hesabında olmaması durumunda adına çek düzenlenmiş olan kişi tahsilat yapamayacağından banka tarafından çekin karşılıksız olduğu bildirilecektir.
Karşılıksız Çekin Özellikleri
Karşılıksız bir çek söz konusu olduğunda çek üzerindeki ibraz süresinde bankaya sunulması ve bankada çeki düzenlemiş olan kişinin hesabında yeterli miktarda para olmaması gerekir.
Bir senet hukuki açıdan karşılıksız çek olarak değerlendirileceği zaman Türk Ticaret Kanunu’nun 780-782. Maddeleri kapsamında çek hükmünde kabul edilmesi gerekir.
Bankanın çekin karşılığı olmadığı hallerde karşılıksız tespiti yapması gerekir. Hesapta hiç para olmaması durumunda banka aracılığı ile belirli bir miktarda para alınabilmektedir.
Hesapta hiç karşılık olmadığında çekin bedeli 2030 TL ve üzerindeyse banka 2030 TL’yi ödemekle yükümlü olmaktadır. Çek bedeli 2030 TL ve daha az miktarda ise banka tutarın tamamını öder.
Banka hesabında kısmi karşılık söz konusu ise çek bedelinin de 2030 TL ve üzerinde olduğu durumlarda bankanın hesabındaki karşılıkla beraber 100 TL ödeme yapması gerekir. Bu tür bir ödemede çek bedeli aşılmaz.
Çek bedelinin 2030 TL ve altında olduğu hallerde banka hesabındaki karşılıkla beraber 2030TL’ye tamamlar. Yapılan ödeme bu durumda da çek bedelini aşamaz.
Çek elinde olan kişinin bu ödemeleri kabul etmesi durumunda banka ödemeyi yapar. Çek sahibinin haklarından biri de bunu kabul etmemek olurken bu durumda çeke karşılıksız tespitinin banka tarafından yapılması talep edilir.
Banka bu ödemeleri yapsa dahi kalan kısmından vaz geçilmiş sayılmaz. Çeki elinde bulunduran kişi kalan kısmı için hukuki prosedürleri takip ettiği takdirde kalan kısmının tahsil edilmesi mümkün olur.
Karşılıksız Çekte Sorumluluk
Çek düzenlendiğinde bunu düzenleyen kişinin sorumluluğu doğar. Çek karşılıksız çıktığında düzenleyen kişinin sorumluluğu devreye girmektedir. Bunun yanı sıra bankanın da bazı şartlar söz konusu olduğunda sorumluluk alanı bulunur.
Çekin Zamanaşımına Uğraması ve Tahsili
Çek için zamanaşımı süresi 3 yıl olurken ibraz süresinin ardından 3 yıl içinde kambiyo senetlerine yapıldığı gibi takip işlemi başlatılmalıdır. Bu işlem yapılmadığı takdirde çekin kambiyo senedi özelliği kaybolacağından takip yapılabilmesi mümkün olmayacaktır.
Çek kambiyo senedi vasfını yitirirse ve zamanaşımına da uğramış bir çekse adi senet vasfını koruyacağından ilamsız icra takibi ile tahsilatı mümkün olur. Zamanaşımına uğrayan çekin tahsilatı mümkün olurken bu süreç biraz daha zordur.
Çek için belirlenmiş olan ibraz süresinin zamanaşımı süresi değil hak düşürme süresi olduğu görülmektedir. Çek süresi içerisinde muhataba ibraz edilmediği takdirde hamilin tüm sorumlulara karşı kambiyo hukukundan kaynaklanan başvuru hakkını kaybettiği görülür.
Çekten cayılmadığı takdirde muhatabın ibraz süresi geçmiş olsa dahi çeki ödeyebilmesi mümkündür.
Karşılıksız Çek Alındığında Ne Yapılmalıdır?
Çek kimin adına düzenlenmiş ise çekin hamili bankaya gittiğinde ve çekin karşılıksız olduğunu öğrendiği takdirde çekin karşılıksız olduğu tespit edilmelidir. Çekin tespitinin ardından da icra takibi başlatılabilir.
Çekin kıymetli evrak olması sebebi ile borçlu kişinin mal kaçırmasından endişe edildiği takdirde ihtiyati haciz kararı da aldırtılabilir. İcra takibi çeki ciro eden kişilere karşı başlatılmalıdır.
İcra takibi yoluna gidileceği zaman öncelikle aleyhinde icra takibi başlatılan kişiye bir bildirim gönderilmelidir. Ödeme emri niteliğinde olan bu bildirim uyarınca borçlu kişiye bir süre verilir. İlgili kişinin 5 gün içinde itiraz etmemesi durumunda icra takibinin kesinleşmesi söz konusu olur.
Kesinleşen icra takibinde borçlu adına haciz işlemlerinin başlatılması talep edilebilmektedir. Çeki ciro etmiş olan borçlu kişinin haciz işlemleri başlatıldığı takdirde mallarına el konabilir. El konulan mallar satıldıktan sonra da alacaklı kişi alacağını tahsil eder. İcra takibi ile yalnızca çekin bedeli değil işleyen faizleri de alınabilir.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu Nedir?
Karşılıksız çek vermiş olan kişi adına icra takibi başlatılabileceği gibi şikayet yoluna da gidilebilir. Bu durumda suç öğrenildikten sonra 3 aylık yasal süre içerisinde ve her halükarda 1 yıllık sürede şikayette bulunulabilir.
Şikayet olmadığı takdirde herhangi bir dava süreci de söz konusu olmayacağından şikayet şartı bu suç için aranan bir koşuldur. Şikayet şartlarından biri de hamilin çeki bankaya ibrazı ve bunun sonucunda da çekin ödenmemesidir.
Çek karşılıksız çıktığında şikayet için gerekli olan diğer şart da sağlanmış olur. Hamil şikayet ettiği takdirde karşılıksız çek düzenleyen kişi adına ceza davası açılacağından yargılama sonucunda hüküm verilecektir.
Ceza davaları aynı zamanda kamu davası olma özelliğine de sahiptir. Bu davalarda şikayet gerektiren suçlarda şikayetin ardından şikayete tabi olmayan suçlarda ise kendiliğinden savcılık makamı olayı haber alır almaz soruşturma başlatır. Oldukça önem taşıyan bu süreçte tecrübeli bir ceza avukatından hukuki destek almak son derece faydalı olacaktır.
Ceza davaları Ceza Mahkemeleri aracılığı ile görülen kamu davalarıdır. Ceza davaları nedeni ile kişi özgürlüğünü kısıtlayıcı nitelikte ceza alabilir. Bu davalarda savcılık makamı yeterli suç şüphesi içeren delil bulursa iddianame hazırlar ve dava açar.
Açılacak davaya da sonuna kadar müdahil olur. Savcılık makamının bu davalarda iddia makamı sıfatı ile katıldığı görülmektedir. Şikayetten vaz geçilmiş olsa da ceza davaları düşmez. İddia makamı sıfatı ile savcılık makamı ceza davaları sonuçlanana kadar kamu adına davayı takip eder.
Ceza davası sonucunda karşılıksız çek veren kişi için adli para cezası uygulanabilir. Suçlu kişi kendisi için öngörülen adli para cezasını ödemediği takdirde cezası hapis cezasına çevrilebilir.
Bu tür davalarda uzlaşma hükümlerinden ya da HAGB kararlarından da yararlanılabilmektedir. Kişiye çek düzenleme yasağı ya da çek hesabı açma yasağı da yaptırım olarak uygulanabilecekler arasında yer alır.
Kambiyo senetleri arasında sıklıkla kullanılan bir ödeme aracı olan çek bir tür senettir. Bankada hesabı bulunan kişilere belirli kriterleri taşıdıkları takdirde çek defteri verilebilir.
Çek defteri birden fazla yapraktan oluşurken defterin sahibi bu yaprakları borcuna karşılık olarak belirli tutarlarda düzenleyerek alacaklı kişiye verebilir. Çekle ilgili konular Türk Ticaret Kanunu ve 5941 sayılı Çek Kanunu uyarınca düzenlenmektedir.
Çekte vade unsuru bulunmaz bu sebeple çek bir ödeme aracı mahiyetindedir. Uygulama sırasında çeke ileri bir tarih konabildiğinden çeklerin kredi işlevi görmesi söz konusu olmaktadır.
Yargıtay 23. Ceza Dairesinin karşılıksız çek keşide etmek suçuna ilişkin vermiş olduğu 28.09.2016 tarihli kararı şu şekildedir:
HÜKÜM : – Sanıklardan … hakkında katılanlar …, … ve …’e yönelik üzerlerine atılı nitelikli dolandırıcılık suçundan bahisle ayrı ayrı cezalandırılması istemiyle açılan kamu davasında, suçun karşılıksız çek keşide etmek suçunu oluşturduğu anlaşıldığından ve karşılıksız çıkan her bir çek yönünden 5941 sayılı Kanunun 6273 sayılı Kanun ile değişik 5/1 maddesi gereğince her bir çekle ilgili olarak ayrı ayrı çek düzenleme ve çek hesabı açmaktan yasaklanmasına ilişkin.
– Sanıklar … ve … haklarında katılanlar …, … ve …’e yönelik üzerlerine atılı nitelikli dolandırıcılık suçlarından 5271 sayılı CMK’nın 223/2-a maddesi uyarınca ayrı ayrı beraatlarına ilişkin.
– Sanık … hakkında katılan …’e yönelik karşılıksız çek keşide etmek suçundan bahisle açılan kamu davasında sanığın eyleminin nitelikli dolandırıcılık suçunu oluşturduğundan bahisle verilen görevsizlik kararı ile gönderilen dosyada, sanığın katılana yönelik eyleminin karşılıksız çek keşide etmek suçunu oluşturduğu anlaşıldığından, karşılıksız çıkan her bir çek yönünden 5941 sayılı Kanunun 6273 sayılı yasa ile değişik 5/1 maddesi gereğince her bir çekle ilgili olarak ayrı ayrı çek düzenleme ve çek hesabı açmaktan yasaklanmasına ilişkin.
– Sanık … hakkında katılan …e yönelik karşılıksız çek keşide etmek suçundan bahisle açılan kamu davasında sanığın eyleminin nitelikli dolandırıcılık suçunu oluşturduğundan bahisle verilen görevsizlik kararı ile gönderilen dosyada, sanığın katılana yönelik eyleminin karşılıksız çek keşide etmek suçunu oluşturduğu anlaşıldığından, karşılıksız çıkan her bir çek yönünden 5941 sayılı Kanunun 6273 sayılı Kanun ile değişik 5/1 maddesi gereğince her bir çekle ilgili olarak ayrı ayrı çek düzenleme ve çek hesabı açmaktan yasaklanmasına ilişkin.
– Sanıklar …, … ve … haklarında katılan…’a yönelik nitelikli dolandırıcılık suçundan bahisle açılan kamu davasında, sanıkların katılana yönelik eylemlerinin karşılıksız çek keşide etmek suçunu oluşturduğu, ancak şikayetçinin, şikayet yokluğu nedeniyle 5237 sayılı TCK’nın 73/4 ve 5271 sayılı CMK’nın 223/8 maddesi uyarınca açılan kamu davalarının ayrı ayrı düşürülmesine ilişkin.
Dosya incelenerek gereği düşünüldü:
Sanıkların, katılan İbrahim’e yönelik eylemlerinin karşılıksız çek keşide etmek suçuna dönüştüğü kanaati ve şikayet yokluğundan kamu davalarının ayrı ayrı düşürülmesine karar verildiği, katılan … vekili Av. …’ın, sanıkların nitelikli dolandırıcılık suçunu işledikleri dolayısıyla mahkumiyetlerine karar verilmesi gerektiği yönündeki temyiz başvurusu bulunduğu halde tebliğnamede bu kararlara ilişkin görüş bildirilmediği anlaşıldığından, bu hususta ek tebliğname düzenlenmesinin temini amacıyla dosyanın Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına GÖNDERİLMESİNE, 28.09.2016 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.
Sıkça Sorulan Sorular
Karşılıksız Çek Nedir?
Ödeme emri niteliği taşıyan kıymetli bir evrak olan çeki düzenleyen kişinin hesabında yeterli para olmadığında hamil çeki tahsil edemez. Bu durumda çek karşılıksız çıkmış olur.
Karşılıksız Çek Nasıl Tahsil Edilir?
Çekin karşılıksız olduğu tespit edildikten sonra ödeme emri gönderilir. Bu emre 5 gün içinde itiraz edilmediği takdirde de icra takibi başlatılabilir.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu Görevli ve Yetkili Mahkeme
Karşılıksız çek düzenleme suçunda İcra Ceza Mahkemeleri görevlidir. Yetkili mahkeme ise çekin tahsilatı için hangi bankaya ibraz edildi ise yer mahkemesi ya da çek hesabının açık olduğu banka şubesinin bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. Hesap sahibinin ya da şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.
