Hakaret davası, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 125 – 131. maddeleri arasında düzenleme altına alınan hakaret suçunun işlenmesi sebebiyle görülen davadır. Hakaret davası nedeniyle görülen hakaret suçu, TCK’da “Kişilere Karşı İşlenen Suçlar” kısmında “Şerefe Karşı Suçlar” bölümünde düzenlenmiştir. Hakaret suçu; kişinin onurunu, şerefini ve itibarını rencide edebilecek nitelikte bir durum veya olgunun isnat edilmesi ve küfür edilmesi olmak üzere iki farklı şekilde işlenebilir.
Hakaret davasına konu edilen hakaret suçunun takibi şikayete tabi kılınmıştır. Bu nedenle, mağdurun şikayetten vazgeçmesi halinde dosya düşer. Bunun tek istisnası, kamu görevlisine yönelik hakaret suçudur. Kamu görevlisini hedef alan hakaret suçunun takibi şikayete tabi değildir. Dolayısıyla, şikayetten vazgeçilmesi halinde dosya düşmeyecektir. Kanun koyucu, hakaret suçu düzenlemesiyle birlikte kişilerin manevi varlığına yönelik saldırıların engellenmesini, şeref hakkının korunmasını amaçlamıştır.
Kişiye ait şeref olgusu, hakaret suçu düzenlemesiyle beraber hukuk düzenini tarafından güvence altına alınmıştır. Zira hakaret suçu, bir kişinin birey olması nedeniyle sahip olduğu kişilik haklarını hedef alır. Hukuk düzeni, maddi ve manevi varlık olmak üzere insan bir bütün olarak ele alır ve yalnızca maddi (fiziki) varlığını koruma altına alan düzenlemeler değil; manevi varlığını hedef alan saldırılara karşı güvence teşkil eden düzenlemeler de öngörmüştür. Nitekim 2709 sayılı T.C. Anayasası m.17’de şu hükme yer verilmiştir:
Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.
Hakaret davası; ceza davası ve tazminat davası olmak üzere iki farklı şekilde açılabilir. Hakaret suçundan dolayı açılacak ceza davası, şikayet üzerine veya kimi hallerde re’ sen Cumhuriyet savcısı tarafından soruşturma sonucunda açılır. İşbu ceza davası şikayete tabidir; ancak, kamu davası niteliği taşır. Hakaret suçundan ötürü tazminat davası, mağdurun kendisi ya da vekili tarafından Asliye Hukuk Mahkemesine talep dilekçesi vermek suretiyle açılır.
Hakaret Suçu Nedir?
Hakaret suçu 5237 sayılı Kanunun 125. maddesinde; “Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat etmek veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldırmak” şeklinde tanımlanmıştır. Madde metninden de anlaşılacağı üzere, hakaret davasına konu edilen hakaret suçu seçimlik hareketli bir suçtur. Hakaret suçu genel tahkir suçu kapsamında değerlendirilir. Özel tahkir suçları ise şu şekilde sıralanabilir:
- Cumhurbaşkanına hakaret suçu | TCK m.299
- Devletin egemenlik alametlerini aşağılama suçu | TCK m.300
- Türk milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, devletin kurum ve organlarını aşağılama suçu | TCK m.301
- Yabancı devlet bayrağına karşı hakaret suçu | TCK m.341
4721 Sayılı Türk Ceza Kanunu m.125;
“(1) Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Mağdurun gıyabında hakaretin cezalandırılabilmesi için fiilin en az üç kişiyle ihtilat ederek işlenmesi gerekir.
(2) Fiilin, mağduru muhatap alan sesli, yazılı veya görüntülü bir iletiyle işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkrada belirtilen cezaya hükmolunur.
(3) Hakaret suçunun;
a) Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı,
b) Dini, siyasi, sosyal, felsefi inanç, düşünce ve kanaatlerini açıklamasından, değiştirmesinden, yaymaya çalışmasından, mensup olduğu dinin emir ve yasaklarına uygun davranmasından dolayı,
c) Kişinin mensup bulunduğu dine göre kutsal sayılan değerlerden bahisle, işlenmesi halinde, cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz.
(4) Hakaretin alenen işlenmesi halinde ceza altıda biri oranında artırılır.
(5) Kurul hâlinde çalışan kamu görevlilerine görevlerinden dolayı hakaret edilmesi hâlinde suç, kurulu oluşturan üyelere karşı işlenmiş sayılır. Ancak, bu durumda zincirleme suça ilişkin madde hükümleri uygulanır.”
Hakaret Suçunun Şartları
Hakaret suçunun şartlarını şu şekilde sıralamak mümkündür:
- Suçun faili herkes olabilir.
- Kişilerin onuru, şerefi ve saygınlığı, suçun hukuki konusunu oluşturur.
- Seçimlik hareketli bir suçtur: somut bir fiil veya olgu isnat etmek veya sövmek suretiyle işlenir.
- Somut bir fiil veya olgu isnat etmek; failin, mağdura yönelik doğrulanabilecek veya yanlış çıkarılabilecek, ispatı mümkün somut fiil veya olgu isnat etmesidir.
- Sövmek; mağdurun onurunu, şerefini, itibarını hedef alan, rencide eden sözler sarf edilmesidir.
- Suçun işlenebilmesi için özel kast aranmaz, genel kast yeterlidir.
Hakaret Suçu Cezası
Hakaret davasına konu edilen hakaret suçu cezasını; hakaret suçunun temel şeklinin cezası ve nitelikli hallerinin cezası olmak üzere iki ayrı başlıkta incelemek, konunun net biçimde anlaşılması ve konu bütünlüğünün sağlanması adına yerinde bir yaklaşım olacaktır. Önemle belirtmek gerekir ki; öngörülen ceza yaptırımı sebebiyle oldukça ağır sonuçlara sebebiyet veren hakaret suçunda etkin ve başarılı bir şekilde temsil olunmak için yetkin ve deneyimli bir ceza avukatında yardım almak son derece faydalı olacaktır.
- Hakaret Suçu Cezası (Temel Şekli)
Hakaret suçunun temel şekli için hapis cezası ve adli para cezası olmak üzere seçimlik ceza öngörülmüştür. Bir kişinin onurunu, şerefini ve itibarını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden veya onur, şeref ve saygınlığına söverek saldıran kişi hakkında üç yıldan iki yıla kadar hapis veya adli para cezasına hükmedilir.
- Hakaret Suçu Cezası (Nitelikli Hal)
Suçun temel şeklinde değil de belirli unsurlar dahilinde işlenmesi, suçun failinin daha ağır ya da hafif cezalandırılmasını gerektirir. Bu durum, suçun nitelikli hal kapsamında işlenmesidir. Suçun nitelikli unsurlar dahilinde işlendiği takdirde öngörülen cezalar tabloda ifade edilmiştir.
Hakaret Suçu İndirim Halleri
Haksız bir fiile tepki olarak hakaret edilmesi, faile hükmedilecek cezada indirime gidilmesini ya da hiç ceza verilmemesini gerektirir. Bir diğer indirim sebebi ise karşılıklı hakarettir. Kanun koyucu, “hakaret suçunun karşılıklı olarak işlenmesi halinde verilecek ceza üçte birine kadar indirilebilir veya hiç ceza verilmeyebilir.” düzenlemesiyle, karşılıklı hakaret halinde cezada indirime gidilmesi ya da ceza vermekten kaçınılması gerektiğini ifade etmiştir. Kasten yaralama suçuna tepki olarak işlenen hakaret suçunda faile ceza verilmez.
Hakaret Suçu Özel Görünüş Şekilleri
Hakaret suçunun özel görünüş şekilleri şu şekilde ifade edilebilir:
Adli Para Cezasına Çevirme, Erteleme ve HAGB
Ceza hukukunun suç olarak düzenlediği bir fiili icra eden kişiye “fail” adı verilir. Adli para cezası, failin işlediği suça karşılık hükmedilen ceza hukuku yaptırımıdır. Adli para cezası tek başına uygulanabileceği gibi hapis cezası ile birlikte de uygulanabilir. Kanun koyucu hakaret suçunun temel şekli için; 3 aydan 2 yıla kadar hapis veya adli para cezası olmak üzere seçimlik ceza öngörmüştür. Buna göre, hakaret suçu sebebiyle yargılama yapan mahkeme;
- TCK m.125/1 maddesi uyarınca adli para cezasına hükmettiği takdirde, adli para cezasının alt sınırı 90 gün; üst sınırı 730 gün,
- TCK m.125/3 maddesi uyarınca faili cezalandırdığı takdirde, bir yıldan iki yıla kadar hapis veya 365 günden 730 güne kadar adli para cezasına hükmedecektir.
Sanık hakkında hükmedilen hapis cezasının ceza infaz kurumunda infaz edilmesinden koşullu vazgeçilmesi sonucunu doğuran ceza hukuku kurumuna “ceza ertelenmesi” denir. Ceza ertelemesi 5237 sayılı Kanun m.51/1’de düzenlenmiştir. Buna göre; “İşlediği suçtan dolayı iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkûm edilen kişinin cezası ertelenebilir. Bu sürenin üst sınırı, fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış veya altmışbeş yaşını bitirmiş olan kişiler bakımından üç yıldır.”
Hakaret suçu açısından ceza ertelenmesi hükümleri, sanığa hükmolunacak hapis cezasının iki yıl ya da daha az süreli olması halinde uygulanabilir. Fakat hemen belirtmek gerekir ki; 17.4.2020’den sonra kamuda ya da özel sağlık kurum ve kuruluşlarında görevli olan sağlık personeli ve yardımcı sağlık personeline karşı görevleri sebebiyle hakaret edilmesi halinde, suçun failine hükmedilecek cezada yarı oranda artış yapılır ve cezanın ertelenmesi hükümleri uygulanmaz.
Sanığa hükmedilen cezanın belirli bir deneyim süresi kapsamında netice doğurmaması, bu süre zarfında belirli şartların yerine getirilmesi halinde ceza kararının herhangi bir sonuç doğurmayacak biçimde ortadan kaldırılması ve ceza davasının düşmesi sonucunu doğuran ceza muhakemesi hukuku kurumuna “Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması” denir. Sanığa hükmolunacak cezanın iki yıl ya da daha az süreli olması halinde HAGB kararı verilebilir. Hakaret suçu açısından da HAGB hükümleri uygulanabilir.
Zamanaşımı, Şikayet Süresi, Görevli Mahkeme
5237 sayılı Kanunun 73. maddesinde “Soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı olan suç hakkında yetkili kimse altı ay içinde şikayette bulunmadığı takdirde soruşturma ve kovuşturma yapılamaz.” düzenlemesine yer verilmiştir. Buna göre; soruşturulması ve kovuşturulması için şikayet aranan suçlarda altı aylık şikayet süresi olduğu açıktır. Hemen belirtmekte fayda var; Cumhurbaşkanına ve kamu görevlisine yönelik hakaret suçunun takibi şikayete tabi değildir.
Hakaret suçunu konu alan ceza davalarına bakmakla görevli yargı organı, Asliye Ceza Mahkemesidir. İşbu suç sebebiyle yürütülen soruşturma ve kovuşturmada hak, menfaat ve zaman kaybı yaşamamak için emsal davalarla deneyim kazanmış, ceza hukuku üzerine ihtisaslaşmış bir avukattan yardım almak en doğru yaklaşım olacaktır.
