Yargılamanın yenilenmesi olağanüstü kanun yollarından biridir. Kanun yolu ile kesinleşen hükümde oluşacak adli hataların giderilmesi amacı ile başvurulan bu hukuk yolu Ceza Muhakemesi Hukuku kapsamında uygulanır.
Mahkemenin kurduğu ve kesinleşen hükümler 5237 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu m.311 uyarınca koşulları taşıdığında hükümlü lehinde ya da aleyhinde olabilecek şekilde yeniden yargılama yoluna gidilebilir. Yargılamanın yenilenmesi kesin hükümle sonuçlanmış bir uyuşmazlık için geçerli olmazken olağanüstü kanun yolu olarak bu uygulamadan yararlanılır.
Başvuru için de hükmü veren mahkemeye müracaat edilerek dilekçe sunulması gerekir. Ceza Muhakemesi Kanunu uyarınca 311. Madde kapsamında hükümlü kişi lehinde ya da aleyhinde kesinleşmiş bir kararla ilgili yeniden yargılama yapılması talebi kabul edildiğinde iade-i muhakeme yani yargılamanın yenilenmesi gerçekleşir. CMK m.311:
Hükümlü lehine yargılamanın yenilenmesi nedenleri
Madde 311 – (1) Kesinleşen bir hükümle sonuçlanmış bir dava, aşağıda yazılı hâllerde hükümlü lehine olarak yargılamanın yenilenmesi yoluyla tekrar görülür:
a) Duruşmada kullanılan ve hükmü etkileyen bir belgenin sahteliği anlaşılırsa.
b) Yemin verilerek dinlenmiş olan bir tanık veya bilirkişinin hükmü etkileyecek biçimde hükümlü aleyhine kasıt veya ihmal ile gerçek dışı tanıklıkta bulunduğu veya oy verdiği anlaşılırsa.
c) Hükme katılmış olan hâkimlerden biri, hükümlünün neden olduğu kusur dışında, aleyhine ceza kovuşturmasını veya bir ceza ile mahkûmiyetini gerektirecek biçimde görevlerini yapmada kusur etmiş ise.
d) Ceza hükmü hukuk mahkemesinin bir hükmüne dayandırılmış olup da bu hüküm kesinleşmiş diğer bir hüküm ile ortadan kaldırılmış ise.
e) Yeni olaylar veya yeni deliller ortaya konulup da bunlar yalnız başına veya önceden sunulan delillerle birlikte göz önüne alındıklarında sanığın beraatini veya daha hafif bir cezayı içeren kanun hükmünün uygulanması ile mahkûm edilmesini gerektirecek nitelikte olursa.
f) Ceza hükmünün, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlâli suretiyle verildiğinin ve hükmün bu aykırılığa dayandığının, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması veya ceza hükmü aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvuru hakkında dostane çözüm ya da tek taraflı deklarasyon sonucunda düşme kararı verilmesi. Bu hâlde yargılamanın yenilenmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde istenebilir.
(2) Birinci fıkranın (f) bendi hükümleri, 4.2.2003 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararları ile, 4.2.2003 tarihinden sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvurular üzerine verilecek kararlar hakkında uygulanır.
Yargılamanın Yenilenmesi Başvuru Süresi
Yargılamanın yenilenmesi talebi süresi içinde oluşturulması gerekir. Bir talep gerçekleştirilmediği takdirde mahkeme bu konuda kendisi karar vermez. Yargılamanın yenilenmesi için başvuru koşulu aranır. Hükümlü vefat etse, yakalanmamış olsa bile yargılama koşullar uygunsa yeniden yapılabilir.
Suça istinaden yeniden yargılama yapılabilmesi için CMK’da yer alan sınırlı haller kapsamında hareket edilir. Kanunda yer alan bu sınırlı hallerden en az biri ortaya çıktığı takdirde yargılama yenilenebilir. Hukukun işlevselliği ve hukuki güvenliğin temini için kesin hüküm gereklidir. Bununla birlikte bazı durumlarda adli hataların oluşma ihtimali söz konusudur.
Bu tür adli hataların çözümlenebilmesi için de yargılamanın yenilenmesi hukuk yoluna başvurulabilir. Yargılamanın yenilenmesi yönünde oluşturulacak talep dilekçesi herhangi bir süreye bağlı kalınmadan verilebilir. Bu kanun yolu olağanüstü kanun yolu kapsamında tutulduğundan zamanaşımı süresi ve hak düşürücü süre söz konusu olmaz.
Yargılamanın Yenilenmesi Bazı Sebepler
Kesinleşmiş hüküm içermesine rağmen bazı durumlarda yargılamanın yenilenmesi için kanunda belirtilmiş olan sebeplerden herhangi birinin varlığı tespit edilirse kararı veren mahkemeye bir talep dilekçesi ile başvurulabilir.
Müracaat sırasında bir dilekçe verilerek hükmü veren mahkemeye sunulur. Bu dilekçede yer verilmesi gerekenlerden biri de yargılamanın yenilenmesine dayanak olan nedenler ve bunları ispat gücü olan delillerdir.
Deliller önceki deliller aracılığı ile ya da kendi başına verilmiş olan hükmü değiştirebilecek mahiyette olmalıdır. Kanunda yargılamanın yenilenmesi talebi için öngörülen sebepler açıklanmıştır. Kanunda belirtilen bu sebeplerden bazıları aşağıdaki gibidir:
- Duruşma sırasında faydalanılan bir belgenin sahte olduğunun anlaşılması,
- Yeni delillerin yanı sıra olayların ortaya çıkması durumunda bunların diğer delil ve olaylarla ya da kendi başlarına sanığın beraatı yönünde veya daha hafif bir ceza almasına etki edebilecek nitelikte olduğunda,
- Tanık ya da bilirkişinin hükümlü aleyhinde veya lehinde kasıt ya da ihmalle gerçek dışı tanıklık etmesi ve bu tanıklığın hükmü etkileyecek nitelikte olması halinde,
- Dayanak hükmünün ortadan kalkmış olması,
- Hâkimin görevini yerine getirirken suç işlemesi,
- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi konu ile ilişkili kararı.
Bir belge sahte olarak düzenlendiğinde ve duruşma sırasında kullanıldığında hükmü etkilemesi söz konusu ise hükümlü lehine yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilebilir. Sanık ya da hükümlü hazırlanmış olan sahte belgeden haberdar olmadığında lehe yargılamanın yenilenmesi yapılır.
Tam tersi durum söz konusu ise aleyhe yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilir. Bu gerekçeye dayanılabilmesi için belgenin sahte olarak hazırlanmış olması koşulu aranır. Belgenin içeriği gerçeği yansıtmadığında ve belge sahte değilse bu gerekçeye dayanılarak yargılamanın yenilenmesi talep edilememektedir.
Yeni olay ve deliller ortaya konduğunda bunlar kendi başlarına ya da diğer olay ve delillerle birlikte sanığın beraatını ya da daha hafif bir cezayı almasını sağlayacak nitelikte olduğunda hükümlü lehine yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilebilmektedir. Olay ya da delilin hükümden sonra meydana gelmiş olmasının bu noktada bir önemi olmaz.
Mahkeme sırasında olmayan fakat daha sonra bulunmuş olan deliller için de bu maddeden yararlanılabilir. Bir tanık ya da bilirkişi yemin ederek dinlenmiş olsa dahi hükmün etkilenmesine sebep olacak şekilde hükümlü aleyhinde bir kasıt veya ihmale dayalı olarak gerçek dışı tanıklık ettiğinde hükümlü lehine yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilebilir.
Ceza hükmü verilirken hukuk mahkemesinin hükmü kapsamında karar verildiğinde bu hüküm de kesinleşmiş diğer bir hükme bağlı olarak ortadan kaldırıldığında yargılama yenilenebilir. Hükümlü lehine yapılacak yargılamanın yenilenmesi bu koşullar altında mümkün hale gelecektir. Bu kararın verilebilmesi için bir hukuk mahkemesi hükmü gerekir.
Ceza mahkemesine ait hükmün hukuk mahkemesi hükmüne dayandırılmış olması koşulu aranır. Sonuç olarak da ceza mahkemesi hükmünün hukuk mahkemesi hükmü ile arasındaki illiyet bağına bakılır. Bu durumda yargılama yenilenebilir. Görevini ifa ederken hükme katılan hâkim suç işledi ise ya da görev kusuru söz konusu ise yargılama yenilenebilir.
Hâkimin suç işlemesi durumunda hakkında kesinleşmiş mahkûmiyet hükmüne gerek duyulacaktır. Hâkimin işlediği suçla sanık ya da hükümlü lehine bir sonuç doğarsa yargılamanın yenilenmesi sanık ya da hükümlü aleyhine yapılabilir. Hâkimin işlediği suç sanık ya da hükümlünün aleyhinde bir karar almaya sebep olduğunda ise sanık ya da hükümlünün lehine yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilebilir.
Ayrıca bu mahkûmiyet hükmü de delil yetersizliğinden başka bir nedenle verilmemiş olduğu bilinmelidir. Avrupa insan hakları mahkemesinin konuya ilişkin karar vermesi durumunda hükümlü lehinde yargılamanın yenilenmesi olağanüstü hukuk yoluna gidilebilmektedir.
Bu durumda hak düşürücü süreye göre hareket edilmesi ise zorunludur. Kararın kesinleşmesinden itibaren 1 yıllık başvuru süresi içinde yapılmayan müracaatlar hak düşürücü süreye takılmış olur. Bu noktada özellikle belirtmekte yarar var ki sürecin yetkin bir ceza avukatı marifetiyle takip edilmesi en sağlıklı yaklaşım olacaktır.
Yargılamanın Yenilenmesi Kim Başvurabilir?
Yargılamanın yenilenmesi için hükmü vermiş olan mahkemeye bir talep dilekçesi oluşturularak başvurulması gerekir. Yargılamanın yenilenmesi mahkemenin kendiliğinden gerçekleştireceği bir işlem değildir ve ancak istek üzerine yapılabilmektedir. Bu başvuruyu hakkında kesinleşmiş mahkeme kararı olan kişi gerçekleştirebilmektedir.
Talep dilekçesi oluşturulurken istemin yasal nedenlerine de yer verilmesi gerekir. Yazılı başvuru usulünde gerçekleştirilmesi gereken müracaat hükmü veren mahkemeye yapılır. Hazırlanacak olan dilekçe eksiksiz ve tam olmalıdır.
Ayrıca talep edilen işleme yönelik olarak da iddiaların doğrulanması yönünde yeni delillerin ortaya konması gerekebilir. Bu deliller kendi başlarına ya da daha önceki delillerle birlikte önceki verilen hükmün değişebilmesine etki edebilecek güçte olmalıdır.
Yargılamanın yenilenmesi talep edildiği takdirde hükmün infazı ertelenmemektedir. Bunun yanı sıra hükmün infazı geri bırakılabilir ya da durdurulabilir. Mahkeme yargılamanın yenilenmesi başvurusuna karşılık infazın durdurulması, durdurulmaması ya da geri bırakılıp bırakılmaması yönünde bir karar verdiğinde ise bu karara itiraz yolu kapalıdır.
Yargılamanın Yenilenmesi Hangi Durumlarda Kabul Edilmez
Yargılamanın yenilenmesi talebi sanık ya da hükümlü için lehte ya da aleyhte olabilir. Yargılamanın yenilenmesi talebi, hakkında hüküm verilen kişi tarafından oluşturulur ve bir dilekçe ile kararı veren mahkemeye başvurulur. Bu tür dilekçeler hazırlanırken yasada ön görülen koşulların yerine getirilmesine dikkat edilmelidir.
Dilekçenin eksiksiz olarak sunulması ve mahkemenin talep ettiklerini içermesi yargılamanın yeniden yapılabilmesi için gereklidir. Mahkeme tarafından bazı durumlarda yargılamanın yenilenmesi kabul edilmez. CMK 315. Madde uyarınca bu hallerin neler olduğu belirtilir. Bu kapsamda ise cezanın değiştirilmesi maksadı ile yargılamanın yenilenmesine karar verilmez.
Ortaya çıkan hata başka bir yoldan giderilebilecekse bu durumda mahkeme hatayı düzeltme yoluna gider. Yargılamanın yenilenmesi yönünde karar almaz. Kesinleşen hükme bağlı bir adli hata söz konusu ise bu hatanın giderilmesi için olağan kanun yolları ya da diğer kanun yolları yeterli olursa yargılamanın yenilenmesi olağanüstü kanun yoluna gidilmesi tercih edilmez.
Yargılamanın Yenilenmesi Başvurusu ve Hükmün İnfazı
Yargılamanın yenilenmesi yönünde bir karar verildiği takdirde infazın gerçekleşmesi kural gereğidir. Bununla birlikte mahkemeye bu tür bir taleple başvurulduğu takdirde olayın özelliğine bağlı olarak infazın geri bırakılmasına ya da durdurulmasına hükmedebilir.
Yargılamanın yenilenmesi için talep dilekçesi ile başvurulması gereken merci hükmü veren mahkemedir. Bu müracaat sırasında ise talep dilekçesinde yer verilmesi gerekenlerden biri kanuni sebepler ve dayanak olan delillerdir.
Yapılacak başvuruyu değerlendirecek olan mahkemede bu değerlendirmeyi önceki yargılamaya katılmayan hakimler yapmalıdır. İncelemenin yapılmasının ardından ise mahkeme talebi doğrulayacak nitelikte delil bulmadığında ya da istem kabule değer görülmediğinde ret kararı verir.
İstem ileri sürüleceği zaman iddiaların doğrulanması yönünde delile ihtiyaç bulunur. Bu deliller daha önce verilmiş olan hükme tesir etmediğinde ise yargılamanın yenilenmesi yönündeki talep için yetersiz kabul edilir. Bu sebeple başvuru sırasında koşulların doğru değerlendirilmesi önem taşır.
Yargılanmanın yenilenmesi yönünde oluşturulan talebin kabulü durumunda ise Cumhuriyet savcısı ve ilgili kişilere 7 gün içinde tebligat yapılır ve söyleyecekleri bir şey olup olmadığı sorulur. Yargılamanın yenilenmesi talebi kabul ya da reddedildiğinde bu karar için de Cumhuriyet savcısı ve ilgili kişilerin 7 günlük süresi içinde itiraz kanun yolu başvuru hakkı bulunmaktadır.
Yargılamanın Yenilenmesi Kararı Verilmesi-Delil Toplanması
Daha önce hükmü veren mahkemeye yapılan başvuru kabul edildiğinde ve yargılamanın yeniden yapılması söz konusu olduğunda delil toplanması sürecinde soruşturma hükümleri uygulanır. Deliller hukuka uygun olarak toplandıktan sonra da hakkında hüküm verilen kişiden ve Cumhuriyet savcısından görüşlerini bildirmesi istenecektir.
Mahkeme bu işlem için ilgililere 7 günlük süre verir. İlgili kişiler bu süre içerisinde gerekli başvuruyu yapar. Bu süreçte yeni, bir duruşma açılarak yargılama yeniden yapılır. Duruşmanın neticesinde ise mahkemenin hükmü onaylaması ya da hükmün iptali yönünde karar alması söz konusu olur.
Hükmün iptali söz konusu olduğunda ise mahkemenin dava hakkında yeni bir hüküm verdiği görülür. Hükümlünün bu süreçte ölmüş olması halinde ise mahkemenin yeniden duruşma yapmasına gerek kalmamakla birlikte gerekli deliller toplanarak hükümlünün beraatına ya da yargılamanın yenilenmesi talebine ret kararı verir.
Diğer durumlarda ise yeterli delil olması halinde mahkeme Cumhuriyet savcısının görüşünü alarak ilerler. Duruşma yapmayan mahkeme hükümlünün beraatına karar verir. Beraat kararı alan mahkeme önceki hükmün ortadan kaldırılması yönünde de karar almış olur. Yargılamanın yenilenmesi söz konusu olduğunda ise sanık ya da hükümlü için beraat kararı verilebilir.
Ya da ceza verilmesine yer olmadığına dair karar alınabilir. Önce verilmiş olan mahkûmiyet kararı tamamen ya da kısmen infaz edilmişse bu durumda maddi ve manevi tazminatın ortaya çıkması söz konusu olacağından bu zararın tazmini gerekmektedir. CMK 141-144 hükümleri bu zararların tazminine ilişkindir.
Yargılamanın Yenilenmesinde Dava Zamanaşımı Süresi
Dava zamanaşımı olarak ifade edilen süre; bir suç işlendiğinde belli bir süre geçmesine rağmen dava açılmaması ya da dava açılmış olsa bile kanuni sürede bu davanın sonuçlanmaması anlamına gelir. Bu tür durumlar davanın düşmesine sebep olur. Yargılamanın yenilenmesi aynı fiilden dolayı gerçekleşeceği zaman yargılamanın yenilenmesi talebinin kabul edildiği tarih fiile ilişkin zamanaşımı süresini yeniden başlatır.
Sıkça Sorulan Sorular
Yargılamanın Yenilenmesi Talebinde Kimler Bulunabilir?
Hükümlü hakkında lehe ya da aleyhe olmak üzere yargılamanın yenilenmesi istemi Cumhuriyet savcısı tarafından ileri sürülür. Bunun yanı sıra müdafi, hükümlünün yasal temsilcisi ve eşi de lehte yargılamanın yenilenmesini isteyebilir.
Yargılamanın Yenilenmesi Yeni Bir Dava Olarak mı Açılır?
Yargılamanın yenilenmesi istemi, ayrı bir dava olarak açılır ve bu şekilde incelenir. Dolayısıyla diğer davalar gibi dava dilekçesiyle başvurmak suretiyle açılır, incelenir ve karara bağlanır.
Yargılamanın Yenilenmesi Başvurusu Süresi Nedir?
Yargılamanın yenilenmesi yolu için herhangi bir başvuru süresi mevcut değildir. Fakat AİHM kararına istinaden bir kanun yolu başvurusu söz konusu ise kararın kesinleşmesini takiben 1 yıllık başvuru süresi vardır.
