Ücretsiz İzin Nedir? İşçi ve Memurlar İçin Tüm Yönleriyle Ücretsiz İzin Hakkı

Çalışma hayatı, zaman zaman işe ara vermeyi gerektiren özel durumları beraberinde getirebilir. Bu durumlarda çalışanların en çok merak ettiği konuların başında ücretsiz izin hakkı gelmektedir. Peki, hukuki anlamda ücretsiz izin nedir ve ne demektir? Hangi hallerde bu hak kullanılabilir? Ücretsiz izin şartları işçiler ve memurlar için farklılık gösterir mi? Bu makalemizde, ücretsiz izin kurumunu tüm detaylarıyla mercek altına alıyor, 4857 ve 657 sayılı kanunlar çerçevesinde tüm sorularınızı açık ve anlaşılır bir dille yanıtlıyoruz.

Ücretsiz İzin Tam Olarak Ne Demek?

Ücretsiz izin, işçinin veya memurun talebi üzerine ya da kanunda belirtilen zorunlu hallerde, iş sözleşmesinin veya memuriyet statüsünün belirli bir süre için askıya alınmasıdır. Bu “askı” döneminde çalışanın işe gitme yükümlülüğü, işverenin de maaş ödeme yükümlülüğü geçici olarak ortadan kalkar. En önemli nokta, bu süreçte iş ilişkisinin sona ermemesi, sadece “duraklatılmasıdır”. İzin bitiminde çalışan görevine geri döner.

Ücretsiz İzin Türleri Nelerdir?

Ücretsiz izin hakkını iki temel kategoriye ayırmak, konuyu anlamayı kolaylaştırır:

1. Yasal (Zorunlu) Ücretsiz İzinler: Kanunların belirli şartlar altında (doğum, askerlik vb.) çalışana verdiği ve işverenin/idarenin onayına tabi olmayan izinlerdir. Çalışan talep ettiğinde bu iznin verilmesi zorunludur.
2. İsteğe Bağlı (Rızai) Ücretsiz İzinler: Kanunda sayılan özel haller dışında, çalışanın kişisel nedenlerle (eğitim, seyahat, dinlenme vb.) talep ettiği ve işverenin/idarenin onayına bağlı olan izinlerdir. İşveren bu talebi kabul etmek zorunda değildir.

Özel Sektörde Ücretsiz İzin Hakkı (4857 Sayılı İş Kanunu)

Özel sektör çalışanlarının, yani 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi işçilerin ücretsiz izin hakları, belirli durumlarla sınırlıdır. Bu gruba kamuda çalışan ancak memur statüsünde olmayan 4/D’li sürekli işçiler ve diğer kamu işçileri de dahildir.

1. Doğum ve Evlat Edinme Halinde Ücretsiz İzin

İş Kanunu’nun 74. maddesi, doğum yapan kadın işçiye analık izni (toplam 16 hafta) bittikten sonra, talebi halinde altı aya kadar ücretsiz izin verilmesini zorunlu kılar. Bu hak, üç yaşını doldurmamış bir çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçi için de geçerlidir.

2. Ücretsiz Yol İzni

Yıllık ücretli iznini, işyerinin bulunduğu şehirden başka bir yerde geçirecek olan işçiye, bu durumu belgelemesi (bilet, rezervasyon vb.) ve talep etmesi halinde, yolda geçecek süreler için işveren toplamda dört güne kadar ücretsiz yol izni vermek zorundadır.

3. Tarafların Anlaşmasıyla Ücretsiz İzin (Özel İzin)

Peki, “1 ay ücretsiz izin olur mu?” veya daha uzun bir süre için izin alınabilir mi? Evet. Yukarıdaki zorunlu haller dışında işçi, özel ihtiyaçları için işvereninden ücretsiz izin talep edebilir. Özel sektörde ücretsiz izin şartları bu noktada tamamen tarafların anlaşmasına bağlıdır. İşveren, iş akışını ve organizasyonel ihtiyaçları gerekçe göstererek bu talebi reddedebilir veya süreyi müzakere edebilir. Bu tür bir iznin kullanılabilmesi için mutlaka yazılı bir “ücretsiz izin sözleşmesi” veya karşılıklı imzalanmış bir dilekçe ile durumu kayıt altına almak, gelecekteki olası anlaşmazlıkları önler.

Kamuda Ücretsiz İzin Hakkı (657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu)

657 ücretsiz izin hakkı, kanunun 108. maddesinde özel sektörden daha detaylı ve çeşitli olarak düzenlenmiştir. Memur ücretsiz izin hakkı idarenin takdirinde olan ve olmayan durumlar olarak ikiye ayrılır.

• Doğuma Bağlı Aylıksız İzin (Zorunlu): Doğum yapan memura veya eşi doğum yapan memura, istemeleri halinde 24 aya kadar aylıksız izin verilir. Bu, idarenin takdirinde olmayan, memurun bir hakkıdır.
• Evlat Edinmeye Bağlı Aylıksız İzin (Zorunlu): Üç yaşını doldurmamış çocuk evlat edinen memurlar da 24 aya kadar aylıksız izin hakkına sahiptir.
• Hizmet Yılına Bağlı Aylıksız İzin (Takdire Bağlı): Beş hizmet yılını tamamlayan memur, memuriyeti boyunca en fazla iki defada kullanmak üzere toplamda bir yıla kadar aylıksız izin talep edebilir. Bu iznin verilip verilmeyeceği tamamen idarenin takdirindedir.
• Eş Durumuna Bağlı Aylıksız İzin (Takdire Bağlı): Yurtdışına görevli/eğitimli gönderilen veya yurtdışında görev alanların memur olan eşlerine, görev süresince aylıksız izin verilebilir.
• Askerlik Hizmeti (Zorunlu): Muvazzaf askerlik hizmeti için silah altına alınan memurlar, askerlik süresince görev yeri saklı kalarak kendiliğinden aylıksız izinli sayılırlar.

Hangi Hallerde Ücretsiz İzin Verilir?

İşçi ve memur için ücretsiz izin şartlarını ve sürelerini daha net görebilmeniz için aşağıdaki tabloları inceleyebilirsiniz

Kanun metinlerine Mevzuat Bilgi Sistemi üzerinden ulaşabilirsiniz.

Ücretsiz İzne Ayrılmak İçin Ne Yapmalıyım? (Dilekçe Örneği)

Ücretsiz izin talebinizi mutlaka yazılı olarak, bir ücretsiz izin dilekçesi (veya işyerinizde varsa standart ücretsiz izin formu) ile işverene/idareye bildirmelisiniz. Sözlü talepler, ispat açısından zayıf kalır ve gelecekte sorun yaratabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

1. Ücretsiz izinde maaş kesilir mi?

Evet, ücretsiz izin süresince maaş ödemesi ve maaşa bağlı prim, ikramiye gibi yan hakların ödemesi tamamen durur.

2. Ücretsiz izinde sigorta (SGK primi) yatar mı?

Hayır, işveren bu dönemde SGK primi ödemez. Sigortalılık askıya alınır. Doğum veya askerlik gibi durumlar için daha sonra borçlanma yapılabilir.

3. Ücretsiz izin kıdemden sayılır mı?

Hayır, ücretsiz izin süreleri genel kural olarak kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez çünkü iş sözleşmesi bu dönemde askıdadır.

4. Ücretsiz izin yıllık izinden düşülür mü?

Hayır, bu iki izin türü tamamen farklıdır. Ücretsiz izin kullanmak, mevcut veya gelecekteki yıllık ücretli izin hakkınızı etkilemez.

5. Personel istediği zaman ücretsiz izin alabilir mi?

Kanunda belirtilen zorunlu haller (doğum, askerlik vb.) dışında, personelin ücretsiz izin kullanması işverenin/idarenin onayına tabidir.

6. Sürekli işçi (4/D) ücretsiz izin hakkı ne kadardır?

Kamuda çalışan 4/D’li sürekli işçiler İş Kanunu’na tabidir. Dolayısıyla hakları özel sektördeki gibidir: Doğum sonrası 6 ay, yol izni 4 gün ve tarafların anlaşmasıyla belirlenecek diğer süreler.

7. Ücretsiz izin parası nasıl hesaplanır?

Böyle bir ödeme türü yoktur. Ücretsiz izin, adı üstünde ücret alınmayan bir dönemdir. Pandemi dönemindeki nakdi ücret desteği istisnai bir devlet yardımıydı, genel bir uygulama değildir.

8. Özel sektörde ücretsiz izin hakkı en fazla kaç gün?

Yasal zorunluluklar (doğum, yol) dışındaki durumlar için kanunda bir üst sınır yoktur. İşçi ve işveren anlaştığı sürece 1 ay, 1 yıl veya daha farklı sürelerde ücretsiz izin kullanılabilir.

9. 657’de ücretsiz izin idarenin takdirinde midir?

Duruma göre değişir. Doğum, evlat edinme, askerlik gibi durumlarda memurun talebi yeterlidir, idarenin takdir yetkisi yoktur. Ancak 5 hizmet yılı sonrası talep edilen 1 yıllık izin gibi durumlarda idarenin onayı şarttır.

10. Ücretsiz izinden erken dönmek mümkün mü?

Evet, ancak bu durum da işverenin/idarenin onayına bağlıdır. İzin gerekçeniz ortadan kalktıysa, dilekçe ile erken dönüş talebinde bulunabilirsiniz. Kurum, operasyonel uygunluğa göre bu talebi kabul edebilir veya reddedebilir.

---

Feragatname (Disclaimer):

Bu makale, genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır ve hukuki tavsiye niteliği taşımaz. Bu sitedeki bilgilere dayanarak alacağınız kararlar sonucu oluşabilecek herhangi bir zarardan sitemiz sorumlu tutulamaz.