Emre itaatsizlikte ısrar suçu ve cezası Askeri Ceza Kanunu m.87’de hüküm altına alınmıştır. Verilen emrin yerine getirilmemesi halinde, emri yerine getirmeyen kişi hakkında; alt sınırı 1 ay, üst sınırı 1 yıl olmak üzere hapis cezasına hükmolunur. Verilen emrin yerine getirilmesinin açıkça reddedilmesi ya da tekrar edilmesine karşın emrin yerine getirilmemesi durumunda; ilgili hakkında alt sınırı 3 ay, üst sınırı 2 yıl olmak üzere hapis cezasına hükmedilir. 1632 sayılı Askeri Ceza Kanunu’nun 87. maddesi:
“Hizmete ilişkin emri hiç yapmayan asker kişiler bir aydan bir seneye kadar, emrin yerine getirilmesini söz veya fiili ile açıkça reddeden veya emir tekrar edildiği halde emri yerine getirmeyenler, üç aydan iki seneye kadar hapis cezası ile cezalandırılırlar.”
Emre itaatsizlikte ısrar suçundan ve bu suç sebebiyle ceza verilmesinden söz edilebilmesi için; hizmete dair bir emir verilmiş olmalı, emrin muhatabınınsa asker olması şarttır. Bununla birlikte askerin kendisine verilen emri hiç yapmaması, açıkça reddetmesi ya da tekrar edilmesine rağmen yerine getirmemesi gerekir. Usulüne göre emir verilmemesi, hizmete ilişkin emir verilmemesi, emrin kısmen yerine getirilmesi veya emir tekrar edildikten sonra yerine getirilmesi halleri, emre itaatsizlikte ısrar kapsamında değerlendirilmez.
Emre itaatsizlikte ısrar suçunun düşman karşısında veya seferberlik halinde işlenmesi, ilgili kanun maddesi gereği ağırlaştırıcı neden olarak düzenlenmiş ve daha ağır ceza yaptırımı öngörülmüştür. İşbu suçun seferberlikte işlenmesi halinde ise 5 yıl, düşman karşısında işlenmesi halinde 10 yıla kadar hapis cezasına hükmedilir. Suç; toplu asker karşısında ya da silah başı emrine karşı veya silahlı ilen yahut hizmetten kısmen ya da tamamen sıyrılmak kastı ile işlenirse 6 aydan 5 yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
Verilen emre itaat etmeyen ve bu nedenle bir insanın hayatını tehlikeye atan, askeri birliğin veya memleketin emniyetini ya da savaş hazırlığını veya eğitimini önemli derecede ihlal eden yahut büyük bir zarar oluşturan ya da bir başkasına ait malın önemli ölçüde zarar görmesine sebep olan asker hakkında 1 yıldan 10 yıla kadar hapis, seferberlikte ise 2 yıldan 15 yıla kadar ağır hapis cezasına hükmedilir. Düşman karşısında 15 yıldan az olmamak kaydıyla hapis cezasına hükmolunur.
211 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu uyarınca askerliğin temeli disiplindir. 211 sayılı Kanun’a göre astların, üniformalı ya da üniformasız asker amirleri ile sivil amirleri tarafından verilen emirleri yerine getirmek durumunda olduğu ifade edilmiştir. Emir, emir verme yetkisini haiz kişi tarafından astına yönelik irade açıklamasıdır; bu irade açıklaması, belirli bir hareketin yapılması ya da yapılmaması şeklinde tezahür eder. Emre itaat edilmemesi suçu düzenlemesiyle amaçlanan da askeri disiplinin korunmasıdır.
Zira, askeri bir yapıda disiplininin sağlanabilmesi; astın, üstü tarafından verilen emirleri yerine getirmesine bağlıdır. 1632 sayılı Askeri Ceza Kanunu’nun “Askeri İtaat ve İnkıyadı Bozan Suçlar” başlığı altında m.87’de düzenleme alanı bulan emre itaatsizlik suçu, askeri disiplin ve verilen emre itaat arasındaki bu sıkı ilişkinin önemli bir sonucudur. Kanun koyucu, emre itaatsizlikte ısrar suçunu barış ve seferberlik zamanında işlenmiş olmasına göre iki ayrı fıkra halinde düzenlemiştir.
Kanunda ifade edilen seferberlik; devletin bilumum güç ve kaynaklarını savaşın gereksinimlerini karşılayacak şekilde hazırlaması, toplaması, düzenlemesi ve kullanmasına dair faaliyetlerin icra edildiği, hak ve özgürlüklerin yasalarla kısmi ya da tamamen sınırlandırıldığı durumdur. 1632 sayılı Kanun’un 87. maddesinin 1. fıkrasında barış vaktinde işlenen emre itaatsizlik suçunun basit ve nitelikli hali; 2. fıkrasında ise suçun düşman karşısında ve seferberlikte işlenmesi nitelikli hal olarak düzenleme altına alınmıştır.
Emre itaatsizlikte ısrar suçu, Askeri Mahkemelerin görev alanına girmekte idi. Fakat 3.6.2017 tarihli ve 30085 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan HSK 1. Dairesi 31.5.2017 tarihli ve 831 sayılı kararı ile Anayasa değişikliği neticesinde Askeri Mahkemeler kaldırılmış, askeri suçlara bakma görevi ise sivil yargı organlarına bırakılmıştır. Bu nedenle, Askeri Ceza Kanunu’nda düzenlenen suçların tamamında olduğu gibi, emre itaat etmeme suçu da sivil yargı organlarına tevdi edilmiştir.
Emre itaatsizlikte ısrar suçu sebebiyle faile hükmedilen ceza kararı hakkında HAGB kararı verilse dahi failin sözleşmesi feshedilir. İşbu suç sebebiyle sözleşmesi feshedilen failin sözleşmesi tekrar yenilenemez. Şu halde; görece hafif bir ceza alınsa dahi mesleğin kaybedilmesi durumu söz konusu olacağı için ceza yargılamasında neticesinde mesleğin mutlak surette kaybedilmemesi adına beraat kararı verilmesi gerekir. Bu bakımdan, yetkin ve deneyimli bir Askeri ceza avukatından yardım alınması en doğru yaklaşım olacaktır.
Emre İtaatsizlikte Israr Suçunun Cezası
Hizmete dair verilen emri yerine getirmeyen asker hakkında 1 aydan 1 yıla kadar; hizmete ilişkin kendisine verilen emri sözle veya fiilen açıkça reddeden, emir tekrar edilmesine karşın yerine getirmeyen asker hakkında ise 3 aydan 2 yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Emre itaatsizlikte ısrar suçunun seferberlik zamanında işlenmesi 5 yıl; düşman karşısında işlenmesi ise 10 yıla kadar ağır hapis cezasına hükmedilmesini gerektirir.
Nitelikli Emre İtaatsizlikte Israr Suçunun Cezası
Suçun nitelikleri, suçun temel şeklinde öngörülen cezaların artırılmasına ya da indirilmesine neden olan hallerdir. Emre itaatsizlikte ısrar suçunun nitelikli halleri, Askeri Ceza Kanunu m.88 ve 89’da düzenlenmiştir. Buna göre;
- Suçun toplu asker önünde veya silah başı emrine karşı ya da silahlı iken yahut hizmetten kısmen ya da tamamen sıyrılmak kastı ile işlenmesi; alt sınırı 6 ay, üst sınırı 5 yıla kadar hapis cezasını gerektirir.
- Suç neticesinde bir insanın yaşamı tehlikeye girer, askeri birliğin veya memleketin güvenliği ya da savaş hazırlığı yahut eğitimi önemli derecede ihlal edilir, büyük bir zarar oluşur veya bir başkasının malında önemli bir zarar meydana gelirse; alt sınırı 1 yıl, üst sınırı 10 yıla kadar hapis cezasına hükmedilir.
Emre İtaatsizlikte Israr Suçunun Unsurları
Emre itaatsizlikte ısrar suçunun unsurlarını; suçun hukuki konusu, fail, mağdur, fiil, manevi unsur, iştirak ve teşebbüs olmak üzere ayrı ayrı incelemek, konu bütünlüğü açısından doğru bir yaklaşım olacaktır. Buna göre;
- Suçun Hukuki Konusu
Suç sebebiyle ihlal edilen hukuki varlık ya da çıkar, suçun hukuki konusudur. Emre itaatsizlik suçunun hukuki konusu, emrin ısrarla yerine getirilmeme nedeniyle bozulan askeri disiplin ve intizamdır. Suç düzenlemesiyle korunan hukuki değerler; askeri disiplin, askeri hizmet, askeri itaat ve görevlerdeki devamlılıktır.
- Fail
Emre itaatsizlikte ısrar suçu sırf askeri suçlardandır. Bu bakımdan suç, yalnızca asker kişiler ve bu suçun faili olabileceğine dair kanunda açık düzenleme bulunan silahlı kuvvetler çalışanlarıdır.
- Mağdur
Suç teşkil eden fiil dolayısıyla direkt etkilenen kişi ya da kişilere mağdur denir. Bu suçun mağduru devlettir.
- Fiil
Emre itaatsizlikte ısrar suçunun basit halinin maddi unsurları;
- Hizmete dair emrin varlığı,
- Emrin, yetkili amirce verilmesi,
- Astın, verilen emirden haberdar olması ve verilen emri hiç yapmaması,
- Failin itaat etmeme kasıyla hareket etmesi,
Şeklinde sıralanabilir.
- Manevi Unsur
Suçun manevi unsuru genel kasttır.
- Teşebbüs
Emre itaatsizlikte ısrar suçunda teşebbüs mümkün değildir.
- İştirak
Suç, iştirak hallerine elverişlidir.
Adli Para Cezasına Çevirme, Erteleme ve HAGB
Adli para cezası, suç sebebiyle ceza yargılamasını yürüten mahkemece, ilgilinin belirli bir parayı devlet hazinesine ödemesini gerektiren ceza yaptırımıdır. Adli para cezası noktasında Askeri Ceza Kanunu Ek m.8’e başvurulur. Buna göre; sırf askeri suçlar nedeniyle gerçekleştirilen ceza yargılaması neticesinde hükmedilen cezanın 4 ay ya da daha fazla olması, icra edilen eylemin, disiplini büyük ölçüde ihlal etmesi veya birliğin emniyetini tehlikeye atması, birliğin muharebe etkinliğini ve hazırlığını zafiyete uğratması veya büyük bir zarar oluşturması ve en nihayetinde, fiilin savaş veya seferberlik halinde işlenmesi durumlarında adli para cezasına hükmolunması mümkün değildir.
Emre itaatsizlikte ısrar suçunun yukarıda ifade edilen hallerde işlenmesi, suç sebebiyle adli para cezasına hükmedilmesini engelleyecektir. Erteleme; suçlu olduğu tespit olunan ve hapis cezasına hükmedilen kişinin bu cezasını cezaevinde infaz etmesinden koşullu vazgeçilmesidir. Bu suç sebebiyle erteleme kararı verilebilmesi için Askeri Ceza Kanunu’nun 47. maddesinde başvurulur. Askeri Ceza Kanunu’nun 47. maddesine göre;
Türk Ceza Kanununun hapis cezasının ertelenmesine ilişkin hükümleri, askeri suçlar hakkında da uygulanır. Ancak aşağıdaki hâllerde hapis cezaları ertelenmez:
A) Sırf askeri suçlardan dolayı yapılan yargılama sonunda hükmolunan netice cezanın üç ay veya daha fazla süreli hapis cezası olması.
B) Fiilin, disiplini ağır şekilde ihlal etmesi veya birliğin güvenliğini tehlikeye düşürmesi ya da birliğin muharebe hazırlığını veya etkinliğini zafiyete uğratması ya da büyük bir zarar meydana getirmesi.
C) Fiilin savaş veya seferberlikte işlenmesi.
D) Daha önce sırf askeri bir suçtan dolayı mahkûm olunması.
Bu suç hakkında HAGB kararı verilebilmesi için, mahkemece hükmedilen cezanın 6 aydan az olması gerekir.
Şikayet Süresi, Zamanaşımı, Uzlaşma ve Görevli Mahkeme
Emre itaatsizlikte ısrar suçunun takibi şikayete bağlı değildir; bu bakımdan şikayet süresi de mevcut değildir. İşbu suça dair zamanaşımı süresi ise 8 yıldır. Söz konusu suç, uzlaşma prosedürüne başvurulabilecek suçlardan değildir. Görevli mahkeme ise, Asliye Ceza Mahkemesidir.