Evlat edinme davası, 4721 sayılı Türk Medeni Kanununun 305 – 320 maddeleri arasında düzenleme altına alınan hükümler uyarınca, evlat edinme şartlarını karşılayan kişilerin evlat edinme talebiyle Aile Mahkemesinde açtığı davadır. Evlat edinme, belirli şartlar ve usul içinde gerçekleştirilen aile hukuku kurumudur. 4721 sayılı Kanunda hüküm altına alınan şartların karşılanması üzerine kurulan evlat edinme kurulu ile birlikte, evlat edinen kişi ile evlat edinilen kişi arasında soy bağı kurulur.
Evlat edinme kurumu, Aile Mahkemesi kararıyla tesis edilir. Evlat edinme süreci, içerisinde resmi prosedürleri kapsayan ve yoğunluk durumuna göre uzayabilen bir süreçtir. Bu sürecin dikkatle takip edilmesi, hatalı veya ihmali işlemlerden dolayı zaman kaybı yaşanmaması adına deneyimli bir aile hukuku avukatından yardım almak, sürecin kısa zamanda tamamlanması adına en doğru yaklaşımdır. Türkiye Cumhuriyetinde evlat edinme işlemleri;
- 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu m.305 – 320,
- 5049 sayılı Kanun,
- Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük,
Düzenlemeleri kapsamında yürütülür. Evlat edinme sürecinde Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne müracaat edildikten sonra başvuru sahibi, resmi prosedür gereği ibraz edilmesi gereken tüm belgeleri Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne sunmalıdır. Gerekli evrakın tamamlanmasının ardından, başvuru hakkında denetleme ve inceleme yapılır. İncelemeyi ve denetlemeyi yapacak merci ise Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüdür.
Söz konusu sürecin tamamlanmasını takiben evlat edinme davası açılmalıdır. Resmi prosedür tamamlandıktan sonra, evlat edinme davası çok daha pratik ilerlemekte ve kolaylıkla çözümlenmektedir. Bu sürecin tamamı, takriben bir yıllık bir süreye denk düşer. Sürecin daha kısa zamanda tamamlanması için, ilgili adına sürecin işleyişini takip edecek deneyimli bir aile hukuku avukatından destek almak, prosedürün hızla tamamlanması ve kısa sürede sonuçlanmasını sağlayacaktır.
Evlat Edinme Yolları
Evlat edinme; korunma altında bulunan bir çocuğun evlat edinilmesi ve kişilerarası anlaşma ile evlat edinilmesi olmak üzere iki farklı şekilde mümkündür. Kişilerarası anlaşma ile evlat edinilmesi, yukarıda izah edilen başvuru koşullarının aynen geçerli olduğu evlat edinme yoludur. Aile Mahkemesi kurulmayan yerlerde, evlat edinme istemiyle Asliye Hukuk Mahkemesine başvurulmalıdır. 4721 sayılı Kanunun 316.maddesi uyarınca görev – yetki sahibi mahkeme hakimi, taraflar hakkında araştırma yapar.
Evlat edinecek kişi ile evlat edinilecek kişinin yurt dışında yaşaması durumunda bu talep, İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü tarafından yerine getirilir; ancak, tarafların her ikisinin değil, yalnızca birinin yurt dışında bulunması durumunda, evlat edinecek taraf hangi ülkede bulunuyorsa bulunduğu ülkenin yetkili birimine müracaat etmelidir. Yurt dışı bağlantılı işlemler, Genel Müdürlük marifetiyle yürütülmektedir. Araştırma neticesinde kanaat bildiren rapor, ilgili mahkeme hakiminin takdirine sunulur.
Evlat Edinme İşlemlerinde Görevli Merci
Evlat edinme işlemlerinde görevli merci; ülke içi evlat edinmelerde farklı, ülkelerarası evlat edinme işlemlerinde farklıdır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, ülke içi evlat edinme işlemlerini Aracı Kurum yetkisi ile yürütür. Bu husus, 4721 sayılı Kanunun 320.maddesi gereği hazırlanarak yürürlüğe giren Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük uyarınca hüküm altına alınmıştır.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü Aile Yanında Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, ülkeler arası evlat edinme işlemlerini Merkezi Makam yetkisi ile yürütür. Bu yetki, Lahey Ülkelerarası Evlat Edinme Sözleşmesi gereği ülkelerarası evlat edinme işlemlerini yürütmekten sorumlu tek yetkili merkezi makam olarak hüküm altına alınmıştır.
Evlat Edinme Başvurusu Nasıl ve Nereye Yapılır?
Evlat edinme başvurusu, somut durumun koşullarına ve tarafların özelliklerine göre farklı yerlere yapılacaktır. Öte yandan, evlat edinme başvurusu, belirli bir şekle tabidir. Buna göre, evlat edinme başvurusunda bulunmak isteyenler;
- Yerleşim yeri Türkiye’de bulunan T.C. vatandaşları, yerleşim yerlerindeki İl Müdürlüklerine,
- Yabancı ülke vatandaşları ile yerleşim yeri yurt dışında bulunan T.C. vatandaşları, kabul eden Devletin merkezi makamına,
- Türkiye’de bir yıldan fazla süreli ikamet iznine sahip yabancı ülke vatandaşları, Merkezi Makama gönderilmek üzere, bulundukları yerin İl Müdürlüğüne başvuruda bulunurlar.
Evlat edinme başvurusunun nereye yapılacağı sorusu yanıtlandıktan sonra, başvurunun şeklini izah etmek yerinde olacaktır. Evlat edinmek isteyen, şahsen ve yazılı şeklinde başvuruda bulunmalıdır. Eşlerin her ikisi de evlat edinme başvurusunda bulunmalıdır. Evlat edinme başvurusunda bulunmak üzere gitmeden önce randevu alınması gerektiği unutulmamalıdır.
Evlat Edinme Başvurusu Sırasında Yapılacak İşlemler
Evlat edinme başvurusunda bulunan kişilere, evlat edinilecek küçüklerin özellikleri ile evlat edinmeye dair hukuki ve sosyal sonuçlara ilişkin bilgi verilir. Bilgi, sosyal çalışmacı tarafından aktarılır ve ilk görüşme formu doldurulur. Başvuruda bulunan kişi yahut eşler, evlat edinme işlemlerinde dair yükümlülüklerin tamamını kabul ve taahhüt eder. Başvuru sürecinde hazırlanması gereken belgeler ve sürece dair detaylar için Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının resmi web sitesini ziyaret etmek gerekir.
Evlat Edinme Başvurusunun İncelenmesi
Evlat edinmek amacıyla başvuruda bulunan kişi veya eşler;
- Sunulması gereken belgeleri, başvuru vaktini takiben en geç iki ay süre ile tamamlamalı ve ibraz etmelidir. İki aylık süre zarfında belgeleri ibraz etmeyen kişi ve eşlerin başvuruları işleme alınmaz.
- Sosyal inceleme ve küçüğün yerleştirilmesi sıralaması, belgelerin sunulduğu tarih ve saat gözetilerek belirlenir. Fakat, bu belirlemede istisna teşkil eden bazı haller mevcuttur: korunmaya muhtaç olmayan küçüklerin evlat edinilmesi veya oluşmuş anne, baba ve küçük ilişkisinin bulunası yahut hısımlık olması halinde bu belirlemeye esasına bağlı kalınmaz.
- Evlat edinme başvurusunda bulunan kişi veya eşler hakkında, gerekli belgelerim teslim edilmesini takiben en geç altı ay içinde yerleşim yerleri ziyaret edilerek sosyal incelemeye başlatılır. Evlat edinme başvuruları, bazı İl Müdürlüklerinde yoğun olabilir. Bu tür bir durumda, altı aylı aylık süreye ilave bir altı ay daha eklenebilir.
- İlgili hakkında başlatılan sosyal inceleme de sosyal incelemeye yardımcı olabilecek her türlü belge talep edilir.
- Bu süreçte, evlat edinme başvurusunda bulunanların ve varsa beraber yaşadıkları kişilerin kişilik, ekonomik, kültüre, eğitim, sağlık, insani iletişim, küçüklerden beklentileri, evlat edinmeye bakış açıları, bakım, gözetim, eğitme ve yerleştirme, evlat edinmek istedikleri küçüğe ilişkin özellikler ve bu hususlarda başvuru sahiplerinin ve varsa altsoylarının düşünceleri değerlendirilir.
- Başvuru sahipleri ile en az beş görüşme yapılır. Başvuru sahipleriyle gerçekleştirilen görüşmeler, incelemeler ve belgeler neticesinde değerlendirme yapılır. Bu değerlendirmeyle birlikte kapsamlı bir Sosyal İnceleme Raporu düzenlenerek somut duruma ilişkin kanaat bildirilir.
- Düzenlenen Sosyal İnceleme Raporunda belirtilen olumlu ya da olumsuz kanaat, başvuruda bulunan kişi veya eşlere yazılı şekilde tebliğ edilir.
- Başvuru hakkında bildirilen kanaatin olumlu olması durumunda, ilgili dosya sıraya alınır.
- Küçüğün yaşı, sağlık durumu, cinsiyeti, varsa kardeşi ile beraber istenmesi gibi özellikler, sıralama belirlenirken göz önüne alınır. Evlat edinilecek küçüğün, varsa kardeşi ile beraber evlat edindirilmesine, böyle bir durumun mümkün olmaması durumunda birbirlerine yakın yerleşim yerlerinde bulunan ve birbirleriyle iletişim kurmalarına, görüşmelerine imkan tanıyacak kişi veya eşlerin yanına yerleştirilmelerine dikkat edilir. Kardeşi bulunan küçüğü, kardeşi ile beraber evlat edinmek isteyen kişiler için sıralamaya bağlı kalınmayabilir.
Küçüğün Yerleştirilmesi, İzleme, İl/Yurt Dışına Çıkarılması ve Gizlilik
Evlat edinilecek küçük, Evlat Edinme Öncesi Geçici Bakım Sözleşmesi ile evlat edinecek kişi/eşlerin yanına yerleştirilir. İşbu sözleşmenin imzalanmasını takiben evlat edinilecek küçük, asgari bir sene süreyle eğitim ve bakım açısından en uygun bulunan kişi/eşlerin yanına yerleştirilir. Kanunen belirlenen prosedüre uygun şekilde yerleştirilen küçük, evlat edinme öncesi bir senelik geçici bakım süresince;
- Evlat edinecek kişi/eşlerin, evlat edinilecek küçüğü eğitme kabiliyeti, aile iletişimi ve ilişkileri, sağlığı, küçükle kurulan ilişkilerdeki ilerlemeler ile sosyo – ekonomik şartlarındaki gelişmeler açısından sosyal çalışmacılar marifetiyle takip edilir.
- Sosyal çalışmacılar marifetiyle yapılan izlemeler neticesinde üç aylık periyotlarda İzleme Raporları düzenlenir.
- Evlat edinecek kişi/eşlerin altsoyu varsa, altsoyun da küçüğe ilişkin tavır ve düşünceleri değerlendirilerek düzenlenen raporda belirtilir.
- Kurum, evlat edinecek kişi/eşlerin küçüğe karşı tavır ve tutumlarını denetler ve gerekli görülmesi halinde rehberlik ve danışmanlık hizmeti de temin edebilir.
Evlat edinme davasından önce tamamlanması gereken bir senelik geçici bakım sürecinde, evlat edinmek isteyen kişi/eşlerin çeşitli sebeplerle kısa zamanlı şehir dışına çıkmak istemesi durumunda;
- Makul bir süre önceden İl Müdürlüğüne yazılı ve şahsen müracaat etmeliler.
- İl Müdürlüğü marifetiyle mevzuat dolayısıyla gerekli olan işlemler tamamlanır ve ardından izin verilerek küçüğün, evlat edinecek kişi/eşlerle şehir dışına çıkması mümkün kılınabilir.
Evlat edinmeden önce geçirilecek bir senelik geçici bakım sürecinde, evlat edinmek isteyen kişi/eşlerin çeşitli sebepler dolayısıyla kısa bir süre için ülke dışına çıkmak istemesi durumunda;
- Makul bir süre öncesinde İl Müdürlüğüne yazılı ve şahsen müracaat edilmesi gerekir.
- Müdürlüğü marifetiyle mevzuat dolayısıyla gerekli olan işlemler tamamlanır ve çocuğun yurt dışına çıkma durumundan Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü bilgilendirilir.
- Küçüğün ülke dışı izlemelerinin yapılmasını gerektiren bir zaman zarfında gidilecek ülkede kalınması söz konusu ise, gidilecek ülkenin merkezi makamı ile Merkezi Makam arasında iş birliği yapılır ve izleme devam ettirilir, düzenlenen raporların gönderilmesi istenir.
- İzleme sürecine başlanması durumunda evlat edinmek isteyen aile, izlemelerin yapılması ve periyodik aralıklarla düzenlenecek raporların gönderilmesiyle yükümlüdür.
4721 sayılı TMK m.314’te “Evlat edinme ile ilgili kayıtlar, belgeler ve bilgiler mahkeme kararı olmadıkça veya evlatlık istemedikçe hiçbir şekilde açıklanamaz.” düzenlemesi uyarınca, evlat edinme işlemlerinde gizlilik ilkesi hüküm altına alınmıştır. Bir senelik izleme süreci neticesinde, sosyal inceleme raporunu da ihtiva eden dosya, bir ay süre ile görev – yetki sahibi mahkemede evlat edinme davası açmak ve mahkemeye ibraz etmek amacıyla hazırlanır.
Evlat Edinme Davası Nedir, Nasıl Açılır?
Evlat edinme davası, evlat edinme sürecinin son aşamasını teşkil eder. Aile Mahkemesinin görev alanına giren evlat edinme davasında yetkili mahkeme, evlat edinecek kişinin ikametgah yeri mahkemesidir. Evlat edinecek eşler içinse, eşlerden birinin yerleşim yeri mahkemesidir. Evlat edinme davasında hatalı veya ihmali bir işlem nedeniyle çeşitli sorunlarla baş başa kalmamak adına, emsal davalarla deneyim kazanmış uzman bir aile hukuku avukatından yardım almak, sürecin olumlu seyri açısından en doğru yaklaşımdır.
Evlat Edinme Şartları
Evlat edinme şartlarını, evlat edinme işleminin tarafları açısından ayrı ayrı ifade etmek gerekir. Buna göre, küçüklerin evlat edinilmesinin şartları şunlardır:
- Gerçek kişi olmak,
- Yaş farkı (evlat edinen kişi ile evlat edinilen arasında asgari 18 yaş bulunmalıdır. Bu husus, TMK m.308/1’de hüküm altına alınmıştır.
- Bakım ve eğitim (küçüğün evlat edinilebilmesi için, evlat edinen kişinin bir sene süre zarfında küçüğe bakmış ve eğitmiş olması şattır).
Evlat edinene dair şartlar şunlardır:
- Yaş (evli olmayan bir kişinin evlat edinebilmesi için, TMK m.307/1 hükmü uyarınca 30 yaşını tamamlamış olması gerekir. Üçüncü bir kişinin evlat edinilmesinde ise; evlat edinenlerin en az 30 yaşını tamamlamış olmaları veya en az 5 seneden beri evli bulunmaları gerekir. Diğer eşin çocuğunun evlat edinilmesinde ise, evlat edinmek isteyen kişinin en az 30 yaşını tamamlaması veya asgari 2 seneden beri evli olmaları gerekir),
- Altsoyunun menfaatinin zarar görmemesi (4721 sayılı Kanunun 305/2 maddesi, evlat edinme işlemiyle birlikte, evlat edinenin kişinin çocuklarının menfaatlerine hakkaniyete aykırı bir biçimde zarar verilemeyeceğini hüküm altına almıştır.
- Eşlerin müşterek kararı (Kişi evli ise, diğer eşin rızası olmaksızın tek başına evlat edinemez. Evlat edinmenin mümkün olabilmesi için eşlerin beraber hareket etmeleri gerekir. Bu husus, 4721 sayılı Kanunun 306/1.maddesinde hükme bağlanmıştır.
Evli bir kişinin tek başına evlat edinebilmesi, yalnızca şu durumlarda söz konusudur:
- Diğer eşin sürekli şekilde ayırt etme gücünü haiz olmaması,
- Diğer eşin iki seneden daha fazla bir süredir nerede olduğunun bilinememesi,
- Diğer eşin iki seneden daha fazla bir süredir mahkeme kararıyla ayrı yaşıyor olması.
Evlat edinme davası açılabilmesi için kişinin ayırt etme gücünü haiz olması şarttır. Bu güçten yoksun kişiler, yani tam ehliyetsiz kişiler evlat edinemez, yasal temsilcisi de ayırt etme gücünden yoksun kişi adına evlat edinemez. Ancak, kendisine yasal danışman atanan kişiler için durum farklıdır. Bu kişilerin tek başına evlat edinebilmeleri mümkündür. Sınırlı ehliyetsizler, yani vesayet altında bulunanların evlat edinebilmeleri içinse vesayet makamının izin vermesi ve ardından denetim makamının da izin vermesi gerekir.
Evlat edinmede evlatlığa dair şartlar şunlardır:
- Evlatlığın rızası (ayırt etme gücünü haiz bir küçüğün evlat edinilmesi, küçüğün rızasına bağlı kılınmış ve TMK m.308/2 ile hüküm altına alınmıştır),
- Yasal temsilcinin rızası
- Vesayet dairelerinin izni.
